Islamitische extremisten. Dat zijn het! Wahabisten. Terroristen! Een heel volk. Zo’n 21 miljoen. De Chinese regering in Beijing beweert deze ongein over Oeigoeren. Allemaal vormen ze gevaar. Voor de staat! De wereld! Of tenminste voor de harmonie die de Chinees Communistische Partij nastreeft. De Heilstaat zal en moet ook in Xinjiang wortelschieten. Sinds de VS na 9/11 de war on terror heeft verklaard, heeft het China daarmee een griezelig wapen in handen gegeven.

In 2013 verbleef ik drie weken in Kashgar. Gebiologeerd door de Oeigoeren, probeerde ik iets te begrijpen van de mensen die in niks lijken op Chinezen. Hun woongebied maakt een vijfde deel uit van wat wij in Europa ‘China’ noemen. Oeigoeren zien eruit als Turken. En dat niet alleen, ook hun taal klinkt Turks. Kleding, eten, muziek, gewoonten, architectuur, geloof, de hele sjiskebam zou zomaar uit Anatolië kunnen komen. Maar de Oeigoeren hebben hun roots in Centraal-Azië. En tegenwoordig – na Mao’s militaire acties – aangestuurd, verdrukt en begrensd door Beijing.

Laat ik duidelijk zijn: het deugt hier voor geen meter. Wat hier gebeurt, daarvan lusten honden geen brood. Was ik vijf jaar geleden in mijn verhaaltjes over Xinjiang nog beschouwend. Vandaag klinkt een bikkelhard oordeel. Een journalist van Der Spiegel noemt de uitwassen van het totalitaire bewind van Beijing erger dan de ergste wapenfeiten van het Noord-Koreaanse broertje. De vergelijking kan ik niet trekken, maar over Beijings’ excessen in Xinjiang vertel ik graag. Want we moeten onszelf wakker schudden. Oeigoeren kunnen het niet. Het kost hen het leven. En dat van familie, vrienden en buren.

Ondergang
In Xingjiang vindt een culturele volkerenmoord plaats. Alles is platgewalst. Onder het mom van risico’s voor aardbevingen, zijn alle oorspronkelijke woningen vanaf 2009 weggebuldozerd. Nieuwe woningen zijn opgetrokken. Uiteraard van Chinese makelij. Chinese leiders winden er geen doekjes om. Geraffineerd is hun koloniale aanpak. Een combinatie van moderne online- kunstmatige intelligentie en technologische ingrepen met ouderwets onderuit schoffelen, meedogenloos politieoptreden tot wijdvertakte slinkse wegen om angst te zaaien en hersenspoeling. De acties van Camebridge Analytica zijn slechts kinderspel, vergeleken met waar China binnen interneringskampen en online aan werkt. Oeigoeren worden gekneed tot bekwame Chinees-Communistische steunpilaren. Rücksichtslos. Dood of de gladiolen!

Dezelfde medaille heeft bloedige andere kant
Oké, óók China kampt met extremistische heisa. En niet de minste. Aanslagen waren omvangrijk en heftig: in 2013 op het Tiannamenplein Beijing; 2014, Kunming, 31 reizigers, in datzelfde jaar Yarkand 100 doden, Urumqi, Korla, Aksu 50 doden, noem maar op. Zo’n 1.500 Oeigoeren hebben zich aangesloten bij IS en Jabjat al-Nusra, en het extremisme komt uit Oeigoers-Islamitische hoek, zo beweert de partijtop. Aangenomen dat die stelling juist is, dan is het begrijpelijk dat Beijing in actie komt. Maar wie-o-wie krijgt het in zijn bolle kop om een hele bevolkingsgroep daarvoor te laten bloeden. Juist: Beijing.

Dagelijkse praktijken
Dit is wat wij hebben gezien, gehoord en besproken. In dit deel van de wereld zijn hoofddoeken en lange baarden verboden. Geen Koran mag in de boekenkast staan. Geen vrijdagmiddaggebed hier. Geloofsuitingen zijn niet toegestaan. Geen islamitische namen voor kinderen. Geen paspoorten. Geen vrije doorgang door straten naar de bakker, markt of slager.

De oude stad is als een soort Efteling. Straten zijn verbreed. Façades van alle panden aangepakt en ‘teruggebracht’ in zogenaamd oorspronkelijk Oeigoerse staat. De Moskee – de grootste in het huidige China – is toegankelijk voor bolbuikige, witglimmende toeristen met korte broek. Zij mogen op vrijdagmiddag wel naar binnen. Voor Oeigoeren is het verboden. Op élk pand in de binnenstad hangt tenminste één videocamera, vaker twee tot vier. Op straat marcheren om de tien, twintig meter koppeltjes zwaar gewapende agenten. Om de driehonderd meter is een politiestation gevestigd.

Oeigoeren tussen 12 en 65 jaar beschikken over een identiteitskaart. Dat moet. Bij aanvraag volgt eerst afgifte van bloedsamples (DNA!). Tegelijk ook even een check in de databank of de familie ‘deugt.’ Zo niet, pak dan je tas alvast maar. Een scan van de iris volgt, afdrukken van vingers en foto’s van gezicht. Hup, alle gegevens in de databank van Beijing! Op de voordeur van elk woonhuis is een QR-code geplakt. Handig voor de regelmatig bezoekende controleurs van de staat: in één blik alle gegevens digitaal op een rij.

Dan de periodieke controles van verplicht te downloaden apps en simkaarten. Heeft de Oeigoer familie, vrienden of toevallig een contactpersoon in het buitenland wonen of reist er eentje? BAM! 30 minpunten. Lullig, maar goedkopere winkels sluiten dan hun deuren. Jawel, een puntensysteem houdt handig prestaties bij. Nog tien extra minpunten en de gang naar een opvoedingskamp, is slechts een kwestie van tijd. Met verplichte consumptie van varkensvlees en alcohol in het verschiet. Voor hoe lang? Te beginnen met drie maanden.

Minpunten?! Zijn er dan ook bonuspunten te verdienen? Ja! Bijvoorbeeld door het verlinken van je buurman wanneer hij naar een verkeerde radiozender luistert, muziek draait, Facebook bezoekt, zijn vrouw een hoofddoek draagt of fantaseer maar door wat de autoriteiten in Beijing niet zint. In het buitenland studerende Oeigoeren, zijn door Beijing teruggeroepen, want stel je voor dat ze elders extremistische ideeën hebben opgedaan. Dus, hadsjikidee, een aantal van hen het interneringskamp in. Opvoedingsles in Chinees communisme.

Nog behoefte aan wat cijfers? De Financial Times & Der Spiegel melden dat sinds 2014 maar liefst 7300 extra politiestations en 90.000 extra politieagenten in Xinjiang zijn gestationeerd. Volgens Human Right Watch zitten op dit moment 800.000 Oeigoeren vast in opvoedingskampen. Zo’n twee miljoen extra melden zich er dagelijks.

China is een monster geworden. Zegt te strijden tegen Wahabistisch extremisme. Niemand durft er iets tegen in te brengen. Ook Nederland niet. Belangen zijn te groot. De olie- en gasvoorraden van Xinjiang te aanmerkelijk. Het grondgebied te omvangrijk, de ligging ervan geopolitiek te cruciaal. Niet in de laatste plaats moet de infrastructuur van de Nieuwe Zijderoute dwars door Xinjiang om Europa, Midden-Oosten, Afrika en het Indiase subcontinent te bereiken. Zonder Xinjiang kan China haar kracht als wereldmacht nooit waarmaken. Life really sucks! Tenminste als je Oeigoer bent.

Over de glorietijden van Khiva, Buchara en Samarkand langs de Zijderoute steek ik hier met gemak de loftrompet. Over de onbetwiste schoonheid van de steden eveneens.

Uitwijden doe ik met plezier over de jadegroene koepels van de islamitische scholen. Als soort van hersenpannen herbergen zij vast de herinneringen aan dit oude mekka. Of graag mijmer ik samen met je over het hallucinerende lijnenwerk van het indigoblauwe mozaïek van moskeeën en minaretten en het bladgoud van de ontelbare mausolea dat schittert in ogen bij ondergaande zon. Verder filosoferen kan ook over de overweldigende invloed van de drie steden op de welvaart en verlichting van Europa.

Of we zetten een boom op over de moderne tijd. Dan verleid ik je Oezbekistan zelf te bezoeken. Want het land opent langzaam haar deuren. Geeft geheimen prijs. Dan leg ik je uit hoe je voor 20 euro sinds 15 juli een elektronisch visum kan kopen. En dat je met een beetje planning de drie steden in een week gemakkelijk kan bezoeken. En dat wij dat iedereen aanraden, want deze regio van de wereld is betoverend!

Schikken naar lokale gebruiken
Of we kijken samen eens naar het feit dat Oezbeken niet alleen in Oezbekistan leven. Maar ook in hun buurlanden Tadzjikistan, Turkmenistan, Afghanistan, Kazachstan en Kyrgyzstan. Dat ze die landen óók als hun land beschouwen, of gastland – dat weet ik niet. En dat de buren, de Kazachen, Kyrgyzen, Tadzjieken en Oeigoeren omgekeerd dat in Oezbekistan ook doen. Dat de etnische groepen hier hun leven dus leiden verdeeld over meerdere natiestaten. Soms als meerderheid, vaker als minderheid. Soms in onderlinge strijd, vaker in vrede. In ons gesprek constateren we dan vermoedelijk dat cultuur, grenzen en religie buigzaam zijn. Schikkend naar lokale gebruiken, mores en gewoonten. Bewust en onbewust, gewenst en ongewenst. Dat ze uiterst gevoelig zijn voor tijdsgeest en vormen van leiderschap. Maar welk tijdsgewricht we ook kiezen voor ons gesprek, we zullen vaststellen dat door de eeuwen heen, samenwerking tussen volkeren, de stad Samarkand al die tijd een krachtige identiteit én houvast biedt.

Of we laten ons verrassen door Oezbekistan, omdat het land je een kans geeft je eigen beelden over Islam weer wat bij te stellen. Kennis laat maken met een toegankelijke, bijna romantische, kleurrijke en ietwat vrije vorm van Islam; bijvoorbeeld dat het dragen van de hoofddoek, op Oezbeekse wijze, hier een min of meer een vrijwillige keus is van de vrouw. En dat veel vrouwen – vooral in de steden – ervoor kiezen er geen te dragen; maar dat diezelfde vrouwen in deze behoudende samenleving thuis weinig te vertellen hebben. Gedwongen de losse handjes van echtgenoten te weerstaan, gearrangeerde huwelijken te accepteren, of de schrijnende gevolgen van overmatig alcohol- en drugsgebruik door manlief in bed mee te maken. Het bestaat ook hier. Net als in Nederland. Verscholen achter voordeuren. Voor toeristen niet zichtbaar.

Evenals de niet bestaande LGBTQI-rechten: de Russische kruistocht tegen de zogenaamde ‘non-traditionele seksuele relaties’ krijgen hier bijval. Dat we volgens president Mirzyoyev ‘vulgair en psychiatrisch ziek zijn, ten koste van de morele puurheid van de Oezbeken’ en dat agressie, intimidatie, drie jaar gevangenisstraf, aanvallen – ook na online contact – hier in een koude kast belanden en aan internationale aandacht ontsnappen.

Anything you want, except gay-rights
Dat kan allemaal zo zijn, elk land heeft eigen snelheden. Het enige dat ik nu wil uitlichten is de uitspraak van de Oezbeekse regering op 23 mei 2018 voor de VN-Raad. Dat Oezbekistan overal aan gaat meedoen. Alle internationale adviezen over mensenrechten zal opvolgen. Dat alle mensen in de toekomst kunnen rekenen op bescherming. Zo luidde vrij vertaald het pleidooi. Letterlijk klonk het in Geneve: ‘Anything you want, except gay rights.’

Onze regeringsleiders zijn vervolgens op 16 juli hernieuwde samenwerking aangegaan met Oezbekistan. Zonder weerwoord, zover mij bekend. Dat dus.

Het leven voor menigeen in Oezbekistan is niet als in een sprookje van Duizend-en-één-nacht.

Knetterend vuur. Brandende ogen, smeulend haar en wol. Penetrante walmen stijgen op boven vers vlees dat zwart verteert door vuur. De geur domineert. Verdwijnt niet meer uit de neus. Het is Id al-Adha.

Duizenden schapen, maar ook geiten, koeien en zelfs kamelen vinden de dood. Geofferd. Om voorvader Abraham en het – bijna – slachtofferen van zijn zoon, in herinnering te houden. En, wanneer dat nodig is, alles op te geven voor God. Allah.

Toxische vragen
Onder welke omstandigheid offer je alles op aan God? Je bloedeigen zoon of je eigen leven? Beschikken mensen over het leven van anderen, of slechts over dat van zichzelf? Of misschien zelfs dat niet eens? Het zijn toxische vragen. Gesteld vanuit een Westerse blik. Ik stel ze aan moslims op mijn route. Het antwoord klinkt eensluidend. Een offer aan God, ook wanneer dat een (mensen)leven betreft, is te verantwoorden. Hij is Almachtig. Allah Akbar!

Het fascineert
Maar ik kom vooralsnog niet tot het punt het werkelijk te begrijpen. Te voelen. Het Offerfeest van moslims. De religie en de (Islamitische) levenswijze confronteren mij met de essentie van mijn denken: de integriteit van elk individueel leven en de liefde en vriendschap die mensen met elkaar kunnen delen. Want hoe kan je als mens – Abraham in dit geval – je eigen kind naar een altaar brengen waar het moet sterven? Dit soort dodelijke offers, en daar vervolgens de nodige deugdzaamheid aan ontlenen, vind ik ingewikkeld. In die dagen greep God in. Niet de zoon, maar een ram nam de plaats in. En zo geschiedde. Naar voorbeeld van Abraham, vindt dit ritueel tegenwoordig op grote schaal plaats. Hier op straat. Voor mijn ogen.

Een lekkere kont
De straten van Kashgar zijn al dagen bevolkt door evenveel schapen als mannen. Druk onderhandelen over de prijs. Dat is wat gezinshoofd doet. Schapen moeten een goedgevulde kont, dat wil zeggen, het nodige lichaamsvet met zich meedragen. Dat is lekker voor in de pan. Kamelen liever stevige poten. Het zijn dit soort kwaliteitsindicatoren die de prijs opdrijven. Het is druk. Op de ochtend van het Id al-Adha stroomt het centrale plein voor de Id-Kah moskee vol. Meer dan 20.000 gelovigen proberen plaatsen vooraan te bemachtigen. Maar die zijn al bezet. Daarvoor hadden de heren zich om half vier ’s nachts moeten melden aan de poort van het gebedshuis. Op hun eigen kleedje knielen ze op het plein en rondom de moskee, helaas tweede rang. Nu eerst bidden.

Uren na het gebed stroomt bloed nog steeds door de straten van Kashgar. Wanneer ik door de binnenstad loop, hebben veel dieren het leven al gelaten. De straat is het slachthuis. De jongen van om de hoek de slachter. ‘Basmala,’ klinkt het. ‘Bismi’llah ir-Rahman ir-Rahmin... Allah Akbar!’ De komende actie van de jongeman komt hiermee in een goed daglicht te staan. Alles uiteraard in de naam van God. Allah! En het mes – het zou scherp moeten zijn, maar dat is het beslist niet – glijdt dus niet, maar kartelt de halsslagader door van het schaap. Langzaam verdwijnt elke laatste dwang naar leven uit het lijf van het dier. De eigenaar lacht tevreden. Hij schudt mijn hand. De slachter vervolgt zijn werk. Het mes houdt hij tijdelijk horizontaal in zijn mond. Vers schapenbloed druipt er vanaf. Hij neemt de linker achterpoot en steekt het mes ter hoogte van de knie van het dier onder de huid richting de reusachtige ballen. Het lichaam reageert. Schokt. De ogen sperren wijd open! Exploderen bijna! Poten reageren wild. Trappen hard in elke richting. De energie knalt bijna uit het dier. De slachter zet zijn lippen op de geopende huid bij de knie. Blaast lucht onder de huid. De foltering vervolgt. Het schaap, nog steeds niet dood, opgeblazen als een ballon, rolt het op de rug. Levend gevild. Zijn ogen sluiten. Langzaam... Het Offerfeest is in volle gang. Bloed vloeit.

Eindelijk onder de Oeigoeren
De handeling van Abraham geldt voor moslims als een respectabel voorbeeld. Het leidt tot vereerd martelaarschap in het Midden-Oosten en het geheel wegcijferen van persoonlijke belangen. Maar het Offerfeest is – in ieder geval bij de Oeigoeren allereerst een familieaangelegenheid, waarvan de voorbereidingen op straat plaatsvinden. En hoewel ik deze dag niet de huiskamers binnenkom, tonen de Oeigoeren niets anders dan hartelijkheid en vriendschap. De Islam is nog wel eens verwarrend. Het is gemakkelijk oordelen te vellen. En hoewel ik regelmatig op het punt sta dat te doen, neem ik – wederom – afstand om vooral te kijken.

De werkzaamheden van de slachter zijn geen uitzondering. Elders op straat liggen grote plassen bloed en doen collega-slachters hun werk. Koppen en afgezaagde poten worden verzameld. Ze gaan naar de branders. De laatste overblijfselen verkolen gloeiend boven gaspitten. Gitzwart. Ogen verdwijnen. De kassen herinneren slechts aan die laatste blik. Huiden vinden hun plek op een hoop. Per stuk huid toch nog zo’n 100 Yuan. De Oeigoeren zijn in hun noppen. Elk huishouden doet mee. Het Paasfeest van de moslims duurt drie dagen. Maar na de slachtpartij lijkt elke man ook blij te zijn dat het is afgelopen. Het aanschaffen van een dier; al dan niet gezamenlijk, het slachten; de maximale opbrengst in kilo’s realiseren en daarmee de mogelijkheid om voldoende te delen: het is alles bij elkaar genomen een hele verantwoordelijkheid. De eigenaar van dit schaap toont een voldaan gezicht. Het is volbracht.

Marc van der Riet Van BuitenAf legt soms pijnlijke werkelijkheden bloot. Tijdens zijn reizen ontmoet hij mensen. Het decor van zijn verhalen is hun vrijheid. Of juist de beperking ervan. Vaak is het de invloed van politieke en religieuze machthebbers op het leven van gewone mensen op straat.

Nieuwsgierig naar meer? Neem contact op met Van BuitenAf.

In stilte neemt Kayhusrav drie jaar lang de enige nette schoenen van zijn vader onder zijn arm. Elke winterdag loopt hij ermee naar de achteringang van de dorpsschool. Daar wisselt hij de schapenleren zomerschoenen met vaders’ doornatte kaplaarzen.

Een lemen vertrek naast een keuken van slechts vier muren zonder dak – heeft acht jaar geleden plaatsgemaakt voor een huisje. Een golfplaten dak toont verworven rijkdom. Het nieuwe huisje is voorzien van degelijke contactpunten en bedrading voor elektriciteit. Voorheen veroorzaakte wisseling in stroomsterkte explosies. Een vernieuwde balkenconstructie maakt de woning eindelijk weerbaar tegen aardbevingen. De geschiedenis van het voormalige houten skelet van de woning laat zich raden. In de watervoorziening is tot op dit ogenblik niets veranderd: daarvoor lopen de gezinsleden nog dagelijks naar de enkele waterbronnen in het dorp. Maar de vooruitgang in Tadzjikistan is tastbaar. En de mensen zijn enthousiast over de ontwikkeling.

Vindingrijk
Met schoon schoeisel betreedt vader hetklaslokaal. Zo voorkomt hij vernedering. Leerlingen zullen nooit weten dat de dorpsleraar winterschoenen niet kan kopen. Tadzjikistan staat nog steeds op de
lijst van dertig armste landen van de wereld. Rijdend door dit wonderschone land herken ik die constatering van de Verenigde Naties. Kansen liggen voor het oprapen. Kayhusrav – vernoemd naar een belangrijke Perzische koning – wacht geen gelegenheid af, maar neemt het initiatief. Blijft groots dromen. En doelen stellen!

Maar zover is het nog niet. Zijn ouders zijn onbemiddeld. Die realiteit betekent in de vrieskou gedurende de wintermaanden een kwartier zwakstroom per dag. Het betekent het verlies van zijn jongste broertje aan eenvoudig te behandelen diarree. Zo is hij vanaf zijn elfde eindverantwoordelijkheid voor de jaarlijkse oogst. Want vader, leraar en boer, verdient tijdens de ‘vakantiemaanden’ extra geld in de steenfabriek. Ver weg in de stad. Sommige familieleden kijken op hen neer. Armoede kent nu eenmaal een prijs. Wanneer de elfjarige Kayhusrav zijn oom vraagt een tractor te gebruiken om daags voor verwachte regenval hooi te verzamelen, wijst de oom dit verzoek af. ‘In sha Allah!’ Tekort aan benzine is het argument. De gelovige Kayhusrav herhaalt zijn verzoeken in de jaren die volgen. De afwijzingen stapelen zich op. ‘In sha Allah!’ Telkens vraagt hij zich af wanneer Allah het dan wel goed met hem en zijn familie voorheeft. Bidden is voor velen de enige remedie. Ook voor Kayhusrav. Maar daar blijft het niet bij.

Zijn moeder beschikt over een scherp inzicht. ‘Boeken lezen!’ Dat brengt haar zoon verder. Tussen het bewerken van het land, onkruid wieden, zaaien en oogsten, leest Kayhusrav elk boek, elk krantenartikel, elke zin die hij te pakken kan krijgen. Hij leest alles wat mogelijk is. Binnen. Buiten. Op het dorpsplein. Overal.

Voetballen
Spelende leeftijdsgenoten van rijkere komaf laten hem voor een zoveelste maal achter in de kou. Hun moeder wenkt hen naar binnen. Bij de kachel krijgen zij gesuikerd brood en warme drank. Niet voor Kayhusrav. Op het plein wacht hij met de voetbal op zijn tegenstandertjes. Trouw als een hond. Een uur later komen ze weer naar buiten. Zij opgewarmd, hij tot op het bot bevroren. Een voetbalspel gaat verder. Zij lachen. Kayhusrav niet. Ervaringen vergeet hij niet. Maar de laatsten zullen de eersten zijn...

Jihad tegen armoede
Verworven inzichten helpen de ambitieuze jongeling. Stilletjes spijkert hij zijn kennis bij. Informatie zuigt hij op. In alles is hij geïnteresseerd. Misschien wil hij tolk worden. Russisch-Engels-Tadzjieks en Oezbeeks. Die laatste twee talen zijn er met de paplepel ingegoten. Werk moet gemaakt van Russisch en Engels. De boekenwurm verwerft de vaardigheid. Zelfstudie is zijn werkwijze. Volharding de motor.

Bij de pakken neerzitten is er niet bij. De familie trekt te velde. Een jihad tegen de armoede. Kayhusrav gaat dus studeren. Ongeacht de kosten – opbrengsten uit de werkzaamheden in de fabriek, sorteren nu effect. Een stier wordt verkocht.

De universiteit kan betaald. Op de studierichting diplomatie valt de keus. Omgang met buitenlanders inspireert. Evenals de politiek. Werken voor volk en vaderland. Net als zijn naamgenoot. Dat is zijn verlangen.

Kayhusrav. Mijn lokale gids. Slaat bruggen. Brengt belangen bijeen. Krijgt met zijn innemende glimlach
alles gedaan. Wijkt niet af van de officiële lijn. Maar toont volop begrip voor andersdenkenden. De geboren bemiddelaar is bescheiden. Luistert, observeert en pakt door. Hoewel niet altijd door iedereen waargenomen balanceert hij en houdt mensen tevreden.

Maar het terugbrengen van soms onaangeroerd, gezond, misschien minder smakelijk voedsel als thuis,
naar de keuken in een eenvoudig plattelandsverblijf, blijft gênant. Met een oproep aan Westerse toeristen om ‘een beetje begrip en empathie voor het lot van de armen te tonen,’ beëindigt hij zijn verhaal. Mij rest het alleen op te schrijven. Nog twee jaar. Dan rondt de vierentwintigjarige zijn studie af. Klaar om voor een Tadzjiekse Ambassade te werken. Hopelijk in Brussel... In sha Allah!

Het paradijs. Voor velen is dat het hiernamaals: vruchtbare gronden, kabbelende riviertjes, honingzoete bloemen en veel maagden. Voor anderen is het mijn vaderland.

Schrander van postuur. Hoofd vol zwart haar. Netjes geknipt. Kleding keurig. Een verzorgde jongeman. Langzaam loopt hij op mij af. Staat nu in mijn persoonlijke ruimte. Je weet wel, net even te dichtbij.

Plezierig is zijn geur
Ogen vallen op. Groot. Lichtgroenblauwe irissen met subtiel stralende lichtbruine streepjes. Diepzwarte pupillen kijken mij aan. Verlegen, maar doelgericht stelt hij zijn vraag. Of ik wil vertellen over Nederland.

Een jaar of 25. Uiterst vriendelijk. Lief, kan ik beter zeggen. Zo’n jongen wil je meteen meenemen in je koffer. Niemand heeft van hem te vrezen. Zelfs geen vlieg. Ogen laten duidelijk merken dat hij antwoorden zoekt. De eigenaar van het restaurantje loopt langs. Lichaamstaal van de oude baas maakt het duidelijk. Zijn medewerker moet werken, niet treuzelen.

Daar is ‘ie weer, de jongen, met excuses deze keer. Hij denkt mijn avond te hebben verziekt. ‘Wat?! Jij...? Natuurlijk niet! Jij mag alles vragen. Gebruik zoveel tijd als jij wilt.’

De volgende avond. Ik ben weer in het restaurant. Lig op tapijten en in kussens. Hij serveert een traditioneel Iraans gerecht van aubergine en knoflook. Gespannen zijn de spiertrekkingen rond zijn ogen. Zijn stem trilt bij het herhalen van zijn vraag. Hoe het is om in Nederland te leven? ‘Free...?’ fluistert hij op vragende toon. ‘Yes,’ zeg ik ‘free...’ Oorverdovende stilte. Verlammend werkt mijn antwoord. Angst is opeens voelbaar. Als ijs zo koud. In luttele seconden vertellen zijn ogen zijn levensverhaal: ‘Mijn leven bestaat niet. Doet er niet toe.’

Moedeloos is de uitdrukking
Zwarter dan zwart zijn oogpupillen. Ze kijken mij lang aan. Te lang om vrouwen te begeren. Signalen zijn minimaal. Want omstanders kijken. Of controleren? Ik sta oog in oog met een man. Op zoek naar contact met de wereld. Dan pakt hij mijn arm. Zijn hand voelt fluweelzacht. Onze handen schudden. Ook lang. Hij lacht met een brede mond. De situatie ontdooit.

We begrijpen elkaar. Deze seconden duren gelukkig eeuwig. Ruw verstoort de oude baas ons zwijgen. Boos! Weer is hij duidelijk: niet lummelen! Mijn vriend versteent in een militaire houding. Loopt met snelle passen weg.

In de hoek van het restaurant staat hij nu. Alleen. Niets om handen. Hij staat er gewoon. Wachtend tot een gast de hand opsteekt. Een paar minuten later zakt de eigenaar met zijn dikke lijf op mijn tapijt. Grijnst en start zo’n onnozel gesprekje over Roed Goelid en Kloivurt.

Ik drink de laatste teugen dough op – yoghurt vermengt met water, mint en een snufje zout. Naast het traditionele bed in het restaurant groeit een rozenstruik. Het moet zo zijn. Ik kijk de jongen, de man, mijn vriend aan. Pluk een roos. Leg de bloem naast mijn bord. Hij kijkt. Ik knik. Hij lacht.

Turkije, Iran, Oezbekistan, Tadzjikistan, Kirgizstan... het zijn geen landen waar locals homo’s met open armen ontvangen. Deze mannen leven een verborgen bestaan. Je thuis voelen is dus best lastig. Laat staan veilig.

In Bishkek meld ik mij online aan bij wat sites (apps) voor homo’s. Want persoonlijke contacten helpen. Ook bij het vinden van de juiste weg. In dit soort digitale kroegen is het normaliter zien en gezien worden. Praatjes aanknopen met locals en leggen van verbinding. Een paar klikken. Een profielfoto uploaden, een tekstje erbij en.... Huppekee, via diverse sites beland ik binnen de kortste keren in het hart van de gay scene van.... half Azië.

Potenrammen geoorloofd
Uit de kast zijn betekent een levenslange vernedering voor ouders. Ze zijn in hun eer aangetast. Er komen geen kleinkinderen. Het lijkt op verhalen van jongens in Nederland. Tot hier de vergelijking. Want langs de Zijderoute is het leven veiliger in de kast. En leef je je leven heel discreet. Het is geen feest. Vandalen maken straten in Centraal-Azië gevaarlijk voor homo’s. Potenrammen staat de politie toe. Doet zelfs mee.

Het is je geld of bijna-je-leven. In deze homofobe samenlevingen verdient elke jongen en elk meisje die van de eigen sekse houdt, sterker er seks mee wil bedrijven, groot respect. Of je het nu stiekem doet, jarenlang bent toegetakeld, een diep-in-de-kast verborgen leven leidt of vlucht naar Amerika of Europa.

Het leven op de befaamde route levert voor homo’s, in tegenstelling tot de toeristen, niet veel vreugde op. In het ene land heerst de dreiging van ophanging. In het andere land kan je beter zo stil mogelijk blijven zitten totdat je leven voorbij is. In de Islamitische Republiek Iran, Oezbekistan, Tadzjikistan en Kirgizstan wordt een klopjacht of gerechtelijke vervolging van homo’s niet gezien als een schending van mensenrechten. Terwijl het door mannen penetreren van dieren door sommigen wordt gezien als een meer respectabele handeling, dan zich verwant voelende jongens en meiden die van elkaar houden en liefde uitwisselen. Openlijk gesprekken voeren over dit onderwerp is lastig. Niet onmogelijk. Dat jonge mannen het voor hun huwelijk onderling met elkaar doen, geven gesprekspartners openlijk toe. Het betreft hier uiteraard de kennissen van hun vrienden...

De Kirgizische vuurtoren
Bishkek beschikt zowaar over een ‘homotent.’ Verstopt. Natasha is er
de baas. Recht voor de raap. Nors en onheilspellend. Bishkek is ’s avonds niet de meest gezellige stad. Buitenlanders zijn gewaarschuwd. Loop niet laat alleen over straat. Dat ik dus om half elf naar
de duistere ingang zoek, op de bel druk van een deur, waarachter je absoluut niet verwacht dat er een kroeg tevoorschijn komt... ach, als homo heb ik mij wel vaker aan de andere kant van verborgen deuren begeven.

Natasha doet open. Ze gromt iets in het Russisch. Kijkt me kwaad aan. Maar ik ben een gewaarschuwd mens. Meld de twee wachtwoorden: dat ik homo ben en naar Mayak wil. (Vuurtoren in het Russisch – ook een leuke naam voor een homotent:). In de mimiek van Natasha verandert niets. Ze draait haar grove lijf met duidelijk aanwezig slaphangende borsten. Ik schuif langs haar heen. Schenk haar mijn korte lach. Zij mij haar neusholtes. Een mix van heavy metal, punk en Russische rock dendert door luidsprekers. Binnen dansen zestien tot twintigjarige Kirgiezen en Russen. Duidelijk is dat ik hier niet op mijn plaats ben. Zij gelukkig wel. Ze hebben het naar hun zin in deze donkere kast. Na twee shots wodka, een biertje en wat kort schreeuwende conversaties houd ik het voor gezien. Eens kijken wat er online te doen is.

Wanneer je een profiel in een gemiddelde Nederlandse stad activeert, zijn er in de regel binnen een straal van twee kilometer tientallen en bij vlagen honderden mannen online actief. In hoofdstad Bishkek met 600.000 inwoners zijn het er tien (!) Sergei, mijn nieuwste vriend die ik online ontmoet, verklaart het. ‘De rest zit nog dieper in de kast. Bang voor de consequenties. Bang voor zelfs deze online-omgeving. De kast is hier een broeikas zonder ozonlaag.’

Binnen enkele minuten ontvang ik contactverzoeken. Het zijn – digitaal – de meest dichtstbijzijnde aangemelde mannen. Eerst alle tien mannen uit Bishkek. Daarna uit Islamabad, Almaty, New Dehli, Kabul en Lhasa!

Buenos Aires. Rauw is ze. En begeerlijk. Heeft grandeur. Koningin van Zuid-Amerika. En van de nacht. Ze kent het echte gooi-en-smijtwerk uit tijden die we gemakkelijk vergeten. We kennen haar teveel, of juist te weinig waarden toe. Harde werkers, sjieke poeha, artiesten en nieuwe hipsters rivaliseren er om het hardst.

Buenos Aires, winnares! Ook al heeft ze misschien verloren. Aan haar ligt het niet. Decorum, óók tot ver na de dood. Ze heeft alles aan elkaar geregen: haar lange boulevards met lommerrijke straten en grauwe achterbuurten. De zoveelste doordrukvelletjes, verscholen winkeltjes, de vervuilde Rio de la Plata, voetballende jochies, samenscholende bewoners die het maar zelf moeten uitzoeken, plateauzolen, tattoos, onzinnige actiecodes en tierelantijntjes die gouden bergen beloven. Bureaucraat. Wonderlijk. Corrupt. Overheersend. Autonoom. Kleurrijk en theatraal. Ze is het allemaal.

Een mes wordt gestoken tussen de ribben van een voorbijganger in La Boca. Tweehonderdduizend demonstranten schreeuwen hun kelen schor op het Plaza del Mayo tegen de in hun ogen zoveelste oneerlijke voorstellen van de president. Zware jongens dreigen met automatische geweren tegen de hoofden van medewerkers van de Apple-winkel hier om de hoek in Palermo. Op een onbewaakt moment drukt een zakkenroller je Iphone achterover. Snelle bankiers, advocaten en marketingboys schieten aan je voorbij in Recoleta en gotweetwatzedoen- in San Telmo, Monserrat en Microcenter… En dan de politici. Volgens velen omkoopbaar en zakkenvullend. Ze slaan hier hun dagelijkse slag en houden de knoet eronder. Al honderden jaren. Wie beteugelt hier trouwens de inflatie? Op straat klinkt het ‘cambio, cambio’, BA’s inwoners willen hun zachte peso’s inruilen voor harde valuta. Wie doet wat aan die gotallemachtig idiote polarisatie? Sluit eindelijk eens een fatsoenlijk handelsakkoord met het buitenland, zodat ze het haar eigen inwoners eens plezierig en gemakkelijk maken? (Waarom denk ik nu toch opeens aan BA’s achter-achterneefje Brexit?) BA's rechterboezem haat de linker. Links wenst rechts slechts minder zuurstof toe. Buenos Aires weet ermee om te gaan. Maar het redelijke midden is haar totaal onbekend.

En ondanks alles… Toch is zij cool, niet bang, draagt knalrode lippenstift. Iedereen mag haar zien. Ze geniet van de aandacht. Ze leeft het leven volop… nu het kan. Ver boven haar stand. Vol zelfvertrouwen lonkt ze… hoopt op betere tijden. En laat aan haar bezoekers zich van haar beste kant zien. Van haar mag alles, zolang de buurman het maar niet ziet.

Neus omhoog en doorlopen!
Overdag, in de verzengende hitte van zomerzon, kraakt ze. BA piept, maar oogt mild. Draagt een ontelbaar hoeveelheid maskers die je nergens anders tegenkomt. En dan viert ze niet eens carnaval! Met haar gebouwen, torens en duizenden in verval geraakte balkonnetjes toont ze haar onbevreesde geschiedenis en rijkdom, met haar piepende muziek verklapt ze haar blijdschap, maar ook haar pijn, met haar inwoners verraadt ze haar explosieve kracht. Haar échte geheim.

In de nacht hoereert ze op te hoge naaldhakken, waarop zíj wél recht loopt, ook als ze weer eens te veel heeft gezopen. Buenos Aires wenkt je, weet je in te palmen. Voor zich te winnen. De grand dame, de keizerin onder ‘s werelds metropolen heeft het allemaal al meegemaakt. Deze Sarah weet waar ze de mosterd haalt. Dat denkt ze tenminste. Ze doet waar ze zin in heeft. Borsten naar voren en haren in de wind. Opgestoken wanneer ze indruk maakt. Liever los tot op haar kont. BA krijg je er niet onder. Overleeft waarschijnlijk de pestpokken nog. Buenos Aires grijpt je bij de kloten. Je neemt haar maar zoals ze is. Op het leven! Salud!

Een forse man. Niet vrouwelijk. Tenminste niet op het eerste gezicht. Alle bewegingen zijn gracieus. Hij is een dame. Opgeleid en wel. Heeft kennis van etiketten. Bepaalt hier de mores. Handen draaien charmante rondjes. Stof van de jurk verandert erdoor in knoopjes. Terwijl hij spreekt, wijzen vingers in alle richtingen. Nepparels hangen onverzorgd in de knot van opgestoken haar. Ook heupen bewegen tijdens het praten. Aloha-muziek bepaalt het ritme. Alles gaat dus lekker langzaam. Tonga Bob, de populaire kroeg waar we vanavond zijn, organiseert wekelijks een avond voor de fakaleiti.

Fa’afafine. Zo heten de herendames op de eilandengroep Samoa. Hier op Tonga, fakaleiti. Op andere eilanden van Polynesië dragen ze andere exotische namen. Faka betekent ‘de manier waarop’ en leiti is afkomstig van het Engelse lady. Parels en glitters zijn weer even kortstondig onderdeel van ons leven. Evenals dikke lagen make-up. Haarextensies. Geveilde en gelakte nagels. Bloemenkransen om het hoofd, de hals en wiegende heupen zijn hier in overvloed. Maar bovenal veel steelse blikken.

In elk dorp zien we fakaleiti. In de eilandstadjes liggen hun aantallen hoger. Dagelijks knipogen er een paar naar Johan en mij. Snoeperig. Vriendelijk. Soms uit de hoogte. De fakaleiti vormen al eeuwenlang onderdeel van de Polynesische samenleving. Net zoals vaders en moeders. Dominees en dorpshoofden. Vissers en fakaleiti dus.

Christelijke kerken schieten hun wortels de afgelopen eeuwen in Polynesische vulkaangrond. Maar zo succesvol missionarissen het kannibalisme weten uit te roeien, hun falen is groter bij pogingen de fakaleiti het leven onmogelijk te maken. Sterker nog. De fakaleiti zijn hier overal. Vooral in gezinnen met veel zonen.

De mamma's en de pappa's bepalen
De Madre familias organiseert ondersteuning voor haar huishouden. Heel praktisch. Ze voedt samen met vader een van de jongste zonen op als dochter. Zo eenvoudig ligt het. De zoon helpt moeder. Koken, schoonmaken en kleding verstellen. Klusjes in en om het huis. Een selectieproces dat al drieduizend jaar bestaat. Met veel waardering vanuit de lokale bevolking. Fakaleiti kunnen rekenen op een hoge plek in de pikorde van elk dorp. Want fakaleiti, dat ben je vervolgens je hele leven. Fakaleiti houden er over het algemeen een uitbundige en duidelijk zichtbare levensstijl op na. Oorspronkelijke fakaleiti worden op handen gedragen. Hoewel, er zijn locals die om ze lachen. Uitlachen zo je wil. Want de fakaleiti hoort niet bij de groep stoere mannen van het dorp.

Steeds minder ouders wijzen hun zonen aan als fakaleiti. Wel kiezen steeds meer mannen ervoor als fakaleiti door het leven te gaan. Het werkt voor de lokale gemeenschap als gestrooid zand in een machine. Want kan je wel zelf kiezen om een fakaleiti te zijn? Voor veel lokale gays is het een uitgekiende dekmantel.

Met hun conservatieve standpunten doen Christelijke kerken er alles aan om gays het leven onmogelijk te maken. Huwelijk, opvoeding van kinderen, abortus, de positie van vrouwen én onwenselijke homoseksuelen én fakaleiti… Ze horen niet in het straatbeeld van de eilandbewoners, zo menen de kerkleiders. En zoals volgzame schapen hun herder volgen, zo doet de gelovige gemeenschap dat hier ook in Polynesië. De bevolking is kritisch over deze sociale kwesties. Op één uitzondering na. Over die van de fakaleiti. Want daar mag je hier niet aan komen.

Brian vertelt dat hij een vriend heeft. Niemand van de 10.000 inwoners van Vava'u weet daarvan. Maar alle 10.000 inwoners kennen Brian. En waarderen hem. 'Je mag geen homo zijn, maar wel fakaleiti,' vat hij zijn betoog na 10 minuten samen. 'De fakaleiti zijn voor sommige jongens in de loop van de jaren een masker geworden. Een uitvlucht. Of juist een toevluchtsoord van een beschermende kleine gemeenschap. Daarbinnen ben je openlijk homo. Daarbuiten gedraag je je vrouwelijk. Laat me duidelijk zijn. Fakaleiti zijn in Polynesië dus niet per definitie homoseksueel. Veel zijn gewoon hetero. Ook als ze ouder zijn. Ze dragen vrouwenkleding. Gedragen zich publiekelijk als dame, inclusief alle bedenkbare clichés. Maar onder de jurken hangt in de meeste gevallen het mannelijk geslachtsorgaan. Dat ook werkt als zodanig. Inclusief bijbehorende hormoontrillingen door het lijf. In onze samenleving praten we niet over onze seksuele voorkeur. En zolang we er niet over praten, bestaat het ook niet. Homoseksualiteit mag, maar niet in het openbaar. Ondergronds gebeurt er van alles. Ik weet het uit de praktijk. Wil je je als homoseksueel uitten, dan kies je ervoor om fakaleiti te zijn. Een deel van de fakaleiti zijn mannen die een publiek geaccepteerde draai aan hun leven weten te geven.'

Brian vraagt me ten dans. Nu is het een echte dame die met mij danst. De Aloha-klanken wiegen ritmisch onze heupen in gelijke richting. Overigens zorgt Brian er wel voor dat ik beweeg zoals hij dat wil. Na de dans brengt hij me weer naar de bar. Daar waar we eerder stonden. Brian gedraagt zich als een gentlemen. Fijnbesnaard en minzaam. Als een Polynesische muze.